Adidasy, skansen i serpentyny z morawskim jedzonkiem w tle.

To było wczoraj. Jedziemy? Jedziemy. Gdzie? Skansem Wsi Wałaskiej w Rožnovie pod Radhoštěm. Miejsce zaplanowane miesiąc temu, wyjazd tak od strzału, bo jeszcze wahanie, czy upał nie będzie zbyt duży, ale w perspektywie są jeszcze wyższe temperatury, to decydować się należy szybko- jedziemy. Ano upał był, ale dało się wytrzymać. Wyjechaliśmy dosyć wcześnie, po drodze wymiana złotówek na korony. Po stronie czeskiej mieliśmy, podczas jazdy, takie widoki.

Łysa Hora

I stado górskich krów. Ile razy mijamy w trasie jakieś krowy, tyle razy przypomina mi się stwierdzenie jednej z nauczycielek, że jeszcze trochę czasu minie i uczniowie będą oglądali krowy tylko w ZOO.

 Bilety  kupiliśmy przez Internet.  I znów mieliśmy wybór miejsc do zwiedzania. W Rożnowie jest kompleks „skansenów”. Do każdego osobny bilet. Mogliśmy wybrać: Skansen Wsi Wałaskiej, Drewniane Miasteczko (też wałaskie), gdzie na bieżąco odbywają się występy zespołów ludowych (fakt, cały czas dochodziła stamtąd muzyka oraz śpiewy), oraz ścieżkę przyrodniczą z młynem. Wybraliśmy Skansen Wsi Wałaskiej- takie rzeczy bardzo mnie interesują. Odkąd pamiętam, historia, kultura materialna, kultura życia danej społeczności, antropologia, ogólnie etnografia, zawsze mnie interesowały (i nie dziwota, że „poszłam" i w tym kierunku” z wykształceniem).

Dodatkowym bodźcem do poznania kultury Wałachów, było to, że Cieszyniacy również wywodzą się z tego ludu. Taką wiedzę ogólną miałam do wczoraj,  tu ZONK- i tak, i nie, ale o tym trochę później.

To nie tak, że nic nie wiedziałam o Wałachach, bo jednak jakąś wiedzę, dotycząca górali beskidzkich oraz Cieszyniaków miałam. Wiedziałam, że te ludy przyszły z południa, że wprowadziły kulturę szałaśniczą, jak wyglądały i nadal wyglądają ich stroje, jakie mają zwyczaje, co pozostało z dawnych lat itp., ale to poznałam ogólnie. Wczorajsza wyprawa „otworzyła” mi oczy na całość osadnictwa wałaskiego (wołoskiego). I jak zawsze, bo Jaskółka to taki zwierz, co musi poznać już, natychmiast „od podszewki” wszystko dogłębnie, dokładnie- weszłam w Internet. A tam całe opracowania, wiele opracowań i kurcze, maleńko na temat Wołochów morawskich, ale i tak  przepadłam na amen…

No, więc…. No, więc pojechaliśmy obejrzeć skansem. Od nas do Rożnowa jest około 80 kilometrów

Na miejscu wielki parking, a na nim multum samochodów głównie z czeską rejestracja. O ile w Koprzywnicy było sporo Polaków, to w Rożnowie nie spotkaliśmy ani jednego, a samochody z polską rejestracją może było z pięć. Widać Rożnów jest za daleko na krótkie wypady, a góry czeskie chyba nie mają wzięcia u polskich turystów. Może inaczej- pewnie Polacy są na szlakach górskich, tych mocno reklamowanych- Łysa Góra, Radhošt (1029 m n.p.m.- Kaplica Cyrylego i Metodego) oraz Radegast (1106 m n.p.m.- figura boga Radegasta), przełęcz Pustevny (platformy widokowe)- tam można kolejką, są parkingi, kaplica, figura Radegasta, jakieś platformy widokowe, łatwe wejścia… w sam raz dla turystów mało wymagających. Pewnie też o to zahaczymy, ale w pierwszej kolejności przed nami te ciągle odkładane Hulkvady.

Przed wyjazdem pytam Jaskóła, jakie buty wziąć, bo w adidasach gorąco, chociaż ja na takie wyprawy głównie adidasy zabieram. Słyszę, że teren płaski… zakładam adidasy, mimo wszystko, ale sandały wkładam do samochodu. I to był dobry wybór. Z parkingu dochodzimy do kas biletowych, przechodzimy bramki i…

 

teraz ciągle pod górę i to dosyć stromym podejściem do chaty z wystawą, dotyczącą życia codziennego Wołochów. A potem jeszcze tak

i np. tak

 a potem w dół też po stromiznach, i w górę po korzeniach, i w dół po piachu... W dodatku do chat wchodzi się po wysokich kamiennych schodkach lub wprost po wielkich kamieniach. Surwiwal dla nóg jak nic. Zatem, kde je rovinatá země ???????? No tak, to drewniane miasteczko, czyli ten drugi skansen, jest na terenie płaskim, a nasz skansen to łażenie po kamienistych dróżkach, po stromych zboczach, na których usytuowane są chaty wałaskie. Ot takie maleńkie niedopatrzenie, ale mój anioł stróż czuwa w takich przypadkach i delikatnie trzepnie mnie w łepetynę, bym dokonała właściwego wyboru. Adidasy zdały egzamin, nogi nie skręciłam, skansem zliczyliśmy bez uszczerbku kończyn, ale czasem było "o włos".

I teraz trochę o Wałachach. Może najpierw podział ludności na terenie przygranicznym. Tak wygląda na mapie.

  Ci Wałasi cieszyńscy mnie zmylili. Dotychczas myślałam, że Wałasi, zamieszkujący Beskidy i Wałasi cieszyńscy to jedno i to samo. Otóż nie.

„Środkową część Śląska Cieszyńskiego w okolicach Cieszyna i Skoczowa oraz północno zachodnie pochyłości Beskidu Śląskiego to pagórkowate tereny, które zamieszkiwali Wałasi. Ich nazwa wywodzi się prawdopodobnie od przezwiska nadanego przez sąsiadów i nie łączy się bezpośrednio z Wałachami rumuńskimi.

Wałasi cieszyńscy trudnili się rolnictwem i hodowlą bydła. Uprawiali wszystkie gatunki zbóż, ziemniaki, len, konopie.

Strój wałaski zwany cieszyńskim nosi wyraźne cechy ubioru miejskiego. Strój męski wyszedł z powszechnego użycia już pod koniec XIX wieku”. Strój żeński nadal nosi się przy każdej uroczystości. Na starym blogu miałam post, dotyczący stroju cieszyńskiego- szlag trafił blog razem z postem.

Istotne jest to, że Wałasi cieszyńscy nie łączyli się bezpośrednio z Wałachami (Wołochami) pochodzenia bałkańskiego/rumuńskiego. Bo właśnie tych drugich dotyczy osadnictwo w Karpatach, kultura wałaska (wołoska), szałaśnicza, oraz  skansen, który zwiedziliśmy.

Pewnie dlatego należałoby również używać głównie nazwy  Wołosi, omawiając  osadnictwo w Karpatach, a ludność cieszyńską nazywać dalej Wałachami. Jednak w opracowaniach te terminy używa się często zamiennie (choć nie powinno), co sprawiło, że uznałam, iż  lud cieszyński i górale beskidzcy to ta sama nacja- Wałasi.

Skąd się wzięli Wołosi w Karpatch będzie w następnym poście, o skansenie również.

Po zwiedzeniu tego niezwykle klimatycznego miejsca, wracaliśmy do domu  uroczą trasą. Ja zawsze, Jaskół musiał mnie posmykać górskimi drogami. Jazda w górę, to jeszcze mały Pikuś, ale w dół….

Gdzieś w połowie drogi, zatrzymaliśmy się na obiad w Starych Hamrach. I teraz trochę o jedzeniu w knajpach czeskich, a mamy już sporo doświadczenia w tym temacie. Po pierwsze, mały wybór dań w jadłospisie. Zazwyczaj dwa dania z kurczaka, dwa z wieprzowiny, - głównie pieczeń lub w panierce, rzadziej grillowane, jakieś dwie ryby. Zupy (dwie lub trzy)- króluje polewka czosnkowa, potem rosół. Z ziemniaków frytki, podsmażane ziemniaki w ćwiartkach lub ziemniaki puree z cebulą i skwarkami.  Bardzo mały wybór sałatek. Wczoraj „do kotleta” (a jakże, bo co tu wybrać, jak wybór żaden, a syra nie chcieliśmy) dostaliśmy dwa plasterki pomidora i dwa plasterki ogórka, i nie było żadnej sałatki neutralnej typu buraczki, mizeria czy sałatka z kapusty, czy chociaż bukiet warzyw. Nic, zero, nul i podobnie w innych knajpach było. No może jeszcze Cezar i grecka, jako osobne dania, a nie dodatek do np. mięsa. Króluje smażeny syr (sporo dań z smażonym serem) i syrowe polewki (sosy) oraz knedliki. A w napojach króluje kofola brrrrrrrrr….Ale nie jesteśmy smakoszami, wchodzimy do knajpek, by coś zjeść, a nie „degustować”. Piszę dla orientacji. A dania regionalne to właśnie knedliki, gulasz, czosnkowa polewka czy smażony ser, czyli poznaliśmy, wiemy, ja nie polecam (no, ale spróbować, jak się jest na Morawach, wypada). Jedyne, co regionalne, godne polecenia to piwo Radegast i wina morawskie.

Dobra, zjedliśmy i jazda do domu uroczymi serpentynami.

Zapraszam.

Oczywiście, jak to w takich momentach bywa, kiedy ci zależy, by zrobić coś fajnego, to złośliwy sprzęt wysiada. No i wysiadła bateria w aparacie, a zanim ją wymieniłam, śliczne zakręty się skończyły.

Przeżyłam tylko dlatego, że kręciłam filmy. Ale to nie jest tak, że Jaskół ma sadystyczne ciągoty i specjalnie wlecze mnie po serpentynach. Za każdym razem pyta uprzejmie, czy możemy pojechać górskimi drogami i za każdym razem dostaje moją zgodę, i za każdym razem cichutko myślę sobie: „nigdy więcej”. Jaskół pokonuje te trasy na motocyklu, a wiadomo, jazda na motocyklu jest the best, zwłaszcza po takich serpentynach. Ale motocykl to nie samochód i mnie w samochodzie zaliczanie ostrych zakrętów niezbyt rajcuje. Jednak da się przeżyć, a te górskie trasy są naprawdę piękne.

A poza tym, być pod  Radhoštěm i nie wypić Radegasta? To je nemožné. Piwo zostało kupione, a przy okazji trafiliśmy na absynt. Taki uczciwy-70% „dopalania“.

c.d.n.

 

http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-slaski&l3=slask-poludniowy&l4=slask-poludniowy-kultura-mwr