I znów światłość zwyciężyła

Dzisiaj jest najkrótszy dzień w roku.  Od jutra będzie dnia przybywać. Jest to przesilenie zimowe, które Słowianie hucznie świętowali.

 

W słowiańszczyźnie wyraz „god” znaczyło „rok”, a godami nazywano okres przejściowy między starym, a nowym rokiem.

Wyraz „gody” używano do XVIII wieku, a na niektórych terenach używa się go do dzisiaj. Słowianie używali również innej nazwy: Święto Zimowego Staniasłońca

Słowiańskie Szczodre Gody, związane są z kultem solarnym. 

Swaróg wraz z synem i swym ptasim podopiecznym, Rarogiem. Autor: Sukharev  

Ponieważ od momentu przesilenia zimowego, dzień staje się dłuższy, w mitologii słowiańskiej mówi się o narodzinach syna boga słońca- Swarożyca (nazywanego też Dażbogiem lub  Dadźbogiem). Celem świętowania w tym czasie, było zjednanie sobie boga. Obfita uczta, jaką wyprawiano w Wigilię Szczodrych Godów (21 grudnia), miała zapewnić boską opiekę na domownikami i domostwem. Uczta składała się z 12 potraw, tylu, ile jest miesięcy w roku. Świętowano kolejne 12 dni, a każdy dzień był wróżbą na nadchodzące 12 miesięcy. W tym czasie spotykano się z bliskimi, z rodziną, biesiadowano, śpiewano pieśni na cześć Boga Słońca.

Prawie wszystkie chrześcijańskie bożonarodzeniowe tradycje mają swoje źródła w pogańskich zwyczajach obchodzenia Szczodrych Godów. 

Bardzo dużą rolę, w słowiańskich czasach, przykładano do wróżb, dlatego ważnym bogiem w tym okresie był Weles- opiekun wiedzy, bogactwa i magii oraz bóg zaświatów i pasterz bydła. Wróżby miały, przede wszystkim, zapewnić zdrowie oraz dobrobyt. Stąd zwyczaj dzielenia się chlebem, czy kładzenie siana pod talerzami. Ze słomy lub siana wróżono pomyślność- wyciągano po słomce i im ona była dłuższa, tym większy dobrobyt miał być w nadchodzącym roku.

Dzieci, w Wigilię szczodrych Godów, czyli w Szczodry Wieczór, były obdarowywane drobnymi podarunkami. Najczęściej były to jabłka, orzechy, drożdżowe placuszki- szczodraki. Placuszki miały kształt, rogalików, bułeczek, precli lub zwierząt, albo lalek.

 

W słowiańszczyźnie nie było choinki w takiej postaci, jaką znamy obecnie. W kącie chaty stawiano snop zboża- diducha, a na niektórych terenach wieszano u sufitu podłaźniczki. Ziarna diducha wiosną rozsiewano w polu- miało to zapewnić obfite plony. Diduch (diduch oznacza dziadek- przodek) był także symbolem zaproszenia dusz zmarłych przodków na wieczerzę.

Zwyczaj stawiania dodatkowego nakrycia na stole wigilijnym, również pochodzi z czasów słowiańskich. Dawne Szczodre Gody były silnie związane z pamięcią po zmarłych przodkach. Wierzono, że duchy zmarłych przybywają w tym okresie na ziemię, by się ogrzać.

Początkowo, aby im to zapewnić, spotykano się na cmentarzach, gdzie palono ogniska, organizowano rytualne uczty. Z czasem zwyczaj spotykania się z duchami zmarłych przeniesiono do domostw. Odtąd dla zmarłego, stawiano dodatkowy talerz na stole biesiadnym. Obecnie tłumaczy się, że to talerz dla wędrowca lub niespodziewanego gościa. Z kultem przodków wiąże się jedna z potraw wigilijnych- kutia. Gotowano ją podczas Dziadów, oraz słowiańskich obrzędów pogrzebowych, które nazywano tryzmami.

W porozumiewaniu się ze zmarłymi, miały pomóc także zwierzęta. Wierzono, że w tym czasie przemawiają one głosem przodków. Stąd przekonanie, że w Wigilię zwierzęta mówią ludzkim głosem.

Pogańskim jest również zwyczaj chodzenia po kolędzie. Wówczas była to koliada. Kolędnicy chodzili od chaty do chaty z wielką gwiazdą, która symbolizowała zwycięstwo dnia nad nocą, światła nad ciemnością oraz z życzeniami dla mieszkańców. Domownicy wyglądali kolędników, ponieważ ich przybycie zapowiadało obfitość plonów i szczęście.

 Podczas koliady chodzono także z turoniem, którego cucenie alkoholem zwiastowało pomyślny nowy rok wegetacyjny.

Koliada to nie tylko chodzenie po kolędzie, ale cały okres świętowania, czyli w pewnym sensie współczesny Karnawał. Bawiono się przy ogniskach, tworzono roztańczone, rozśpiewane procesje- spotykano się, by wspólnie  cieszyć się z coraz dłuższych, coraz jaśniejszych i cieplejszych dni. 

A wracają do biesiady wigilijnej, powinna ona być obfita oraz kończyć się przejedzeniem, co z kolei symbolizuje ludzkie wsparcie- przekazanie energii dla słońca, walczącego z ciemnością w trakcie przesilenia.

Jednak najważniejszym spadkiem, po pogańskich przodkach, jest przekonanie, że podczas świąt należy się cieszyć i życzyć innym wszystkiego dobrego.

 

Źródła:

https://slavicdivision.com/module/smartblog/details?id_post=13

https://historiamniejznanaizapomniana.wordpress.com/2015/12/22/szczodre-gody-swieto-zimowego-staniaslonca/

https://www.slawoslaw.pl/boze-narodzenie-nowego-slonca-szczodre-gody/

 Szczodraki

"Największą furorę spośród podarków robiły jednak specjalne placki lub bułeczki o różnych kształtach, które zwano szczodrakami. Świąteczne ciasta kiedyś się kończą, przez co szczodraki w polskiej tradycji uchodziły za idealny wypiek na czas, gdy większość świątecznych przysmaków zostało już zjedzonych. Ich wykonanie jest proste i tanie, a same szczodraki są raczej przekąską bardzo sycącą. Przez to też idealną na rozbudzone świątecznym obżarstwem brzuchy. Wiele jest pomysłów na szczodraki. Zazwyczaj wykonywano je z drożdży, mleka, tłuszczu i śmietany. Można nadziać je serem, kapustą, mięsem lub owocami – w zależności od tego, na jaki smak ma się ochotę. Szczodraki miały najczęściej kształt rogalika, choć różnie z tym bywało. Mogły też mieć kształt podkowy, precelka bądź też okrągłej lub podłużnej bułeczki. Przygotowywano je w okresie, gdy było można spodziewać się kolędników. Były one idealnym podarkiem, gdyż z jednego kilograma mąki było można napiec szczodraków dla co najmniej paru grup kolędniczych. Fakt, że były sycące sprawiał z kolei, że nikt z gości przesadnie się nimi nie objadał. Szczodraki miały swoją symbolikę – pieczono je takie, jaki był miniony rok. Gdy rok był urodzajny, lepiono duże rogale z białej mąki nadziewane serem, farszem mięsnym lub kapustą z grzybami. Jeśli zaś rok był biedny, bułeczki były malutkie, z mieszanej mąki, często bez nadzienia. Zaklinanie rzeczywistości rzadko kiedy wychodziło człowiekowi na dobre, przez co usilne upychanie farszu do szczodraków wypieczonych po biednym roku często mogło skończyć się ich rozwalaniem, a w efekcie – kulinarnym niepowodzeniem.”

https://www.slawoslaw.pl/szczodry-dzien-i-szczodry-wieczor/

 

„Kruche szczodraki z kapustą, jabłkami i majerankiem
ciasto
2 szklanki mąki – tortowej i białej orkiszowej bio po połowie
50 g miękkiego masła
50 g gęsiego tłuszczu
2 łyżki kwaśnej śmietany
1 żółtko i 1 jajko
1 łyżeczka soli

nadzienie
500 g białej kapusty
3 kwaśne jabłka
majeranek
2 łyżki klarowanego masła
1/2 szklanki wody
sól i pieprz do smaku
migdał

Mąki przesiewamy do miski, dodajemy masło i gęsi tłuszcz. Siekamy nożem i łączymy tłuszcze z mąką. Dodajemy śmietanę, żółtko, jajko i sól. Szybko zagniatamy elastyczne ciasto. Zawijamy je w folię spożywczą i wkładamy do lodówki na kilka godzin – ja zostawiam je na całą noc.

Kapustę kroimy, przekładamy na sito, płuczemy. Do garnka wkładamy masło, dodajemy kapustę i trochę wody. Dusimy ją aż zmięknie. Jabłka obieramy, ścieramy na tarce i dodajemy do kapusty, doprawiamy solą i pieprzem, dodajemy majeranek, wlewamy wodę i dusimy razem kilka minut. Odstawiamy do przestygnięcia.
Piekarnik nagrzewamy do 200 st. C.
Na blacie podsypanym mąką cienko wałkujemy partiami ciasto, wykrawamy dowolny kształt, nadziewamy kapustą z jabłkami, sklejamy i układamy na blasze wyłożonej papierem do pieczenia. Do jednego szczodraka wkładamy migdał. Smarujemy je mlekiem lub rozkłóconym jajkiem i pieczemy 20 minut. Są pyszne na ciepło i na zimno. Szczodrze częstujemy nimi bliskich i przyjaciół, sąsiadów i kolędników!”

https://www.kuchennymidrzwiami.pl/szczodraki-tradycyjne-wypieki-na-gody-i-trzech-kroli/

 Zdjęcia z Internetu oraz z podanych źródeł.